Ο ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

«ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ»

Η ετήσια εμποροπανήγυρη της Κοζάνης που κορυφώνεται την πρώτη Τρίτη κάθε Οκτωβρίου και διαρκούσε παλαιότερα εννιά μέρες.
Στο γεγονός αυτό οφείλεται το όνομά του: Εννιά μέρες = εννιαήμερο = νιάμερο = νιάημερος.
Επί Τουρκοκρατίας ήταν συνέχεια των εμποροπανηγύρεων της Λάρισας, του Τιρνάβου, της Ελασσόνας και των Σερβίων.
Μετά την Κοζάνη οι εμποροπανηγύρεις συνεχιζόταν στην Πτολεμαΐδα, το Αμύνταιο και κατέληγαν στο Μοναστήρι και την Οχρίδα. Όπως μαρτυρεί η ετυμολογία της λέξης «εμποροπανήγυρις» πρόκειται για εμπόριο και πανηγύρι, παζάρι και γλέντι δηλαδή και πάντοτε σχετίζονταν με θρησκευτικές γιορτές. Σε μία εποχή που δεν υπήρχαν δρόμοι, με μεταφορικά μέσα τα μουλάρια και τα κάρα, κουβαλούσαν τα είδη που διέθεταν στα κεφαλοχώρια της περιοχής, για να τα πουλήσουν ή να τα ανταλλάξουν με άλλα είδη προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον δύσκολο χειμώνα που κατέφθανε.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Στην Αρχαιότητα γιορτάζονταν τα ΔΗΜΗΤΡΙΑ προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, προστάτιδας της γεωργίας, προς τα τέλη Σεπτεμβρίου (Βοηδρωμίων) για να την ευχαριστήσουν για τη σοδειά που τους χάρισε αλλά και να την παρακαλέσουν να ευλογήσει την καινούρια τους σπορά.
Στα Βυζαντινά χρόνια ξανασυναντάμε τον γιορτασμό των ΔΗΜΗΤΡΙΩΝ που είχαν την μορφή που περιγράψαμε (εμπόριο αγαθών και ζώων και διασκέδαση) και γίνονταν το προηγούμενο δεκαπενθήμερο της γιορτής του Αγίου Δημητρίου για να τιμήσουν τον Άγιο.
Επί τουρκοκρατίας οι κατακτητές έδωσαν ορισμένα προνόμια στους ραγιάδες. Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και οι εμποροπανηγύρεις διότι κατάλαβαν πόσο δύσκολη ήταν η ζωή κατά τους χειμωνιάτικους μήνες στα χωριά και πως οι κάτοικοί τους είχαν την ανάγκη προμήθειας διαφόρων εφοδίων.
Στην Κοζάνη δεν είναι γνωστό πότε ξεκίνησε «ο νιάημερος», αλλά, γινόταν στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου διότι εκεί υπήρχαν κελιά μοναστηριού και μπορούσαν να φυλαχτούν οι χωρικοί, όπως καταγράφει ο Καλλινδέρης. Σίγουρα, όμως, ξεκίνησαν κατά τα τέλη του 17ου αιώνα ή στις αρχές του 18ου.
Η πιο πρόσφατη μαρτυρία για το «νιάημερο»  είναι ένα έγγραφο/άδεια του 1856 του μπέη της περιοχής που καθόριζε να γίνει ο «νιάημερος» στο χώρο του Μισκιάθκου (Πλ. Λασσάνη), ίσως γιατί εκεί γύρω βρίσκονταν πολλά χάνια και πιο κάτω (προς τον Σιδηροδρομικό σταθμό) πολλοί ανοιχτοί χώροι.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Οι χωρικοί της γύρω αλλά και πιο μακρινής περιοχής μετέφεραν την πραμάτεια τους και «έπιαναν» ένα μέρος για να την εκθέσουν. Λίγο πιο κάτω, λειτουργούσε η «ζωοπανήγυρις».
Οι Κοζανίτες έμποροι είχαν πάντα τα καλύτερα μέρη για να εκθέσουν τα εμπορεύματα που κουβαλούσαν με τα καραβάνια από την Ευρώπη και δίπλα τους άπλωναν τα δημιουργήματά τους οι Κοζανίτες τεχνίτες. Εκεί πωλούνταν καθρέπτες, σερβίτσια, μεταξωτά… αλλά και γκιούμια, καζάνια, σαμάρια, κουδούνια, υφαντά, βαρέλια, γκιούμια, τσουκάλια…
Οι πεδινοί, παραδίπλα, έφερναν και πωλούσαν σιτάρια, καλαμπόκι, όσπρια, αλεύρι, υφαντά, κρασιά,… ενώ οι κτηνοτρόφοι μπάτζιο, κεφαλοτύρια, μαλλιά, βελέντζες (φλοκάτες)…
Επειδή η χωρικοί δεν είχαν χρήματα υπήρχε το καθεστώς της ανταλλαξιμότητας. Δηλαδή με ένα γρόσι αγόραζες π.χ. μία οκά μπάτζιο ή 5 οκάδες σιτάρι, η 2 οκάδες κρασί κόκ.
Επειδή δεν υπήρχαν ζυγαριές, στο νιάημερο υπήρχαν και 2-3 κανταρτζήδες για να ζυγίζουν τα διάφορα προϊόντα. Στις δικαιοπραξίες αυτές σημειώνονταν πάρα πολλές παρεξηγήσεις και για την τήρηση της τάξης περιπολούσαν τα καρακόλια (χωροφύλακες). Όταν δεν μπορούσε να βρεθεί άκρη μεταξύ τους τη λύση την έδινε ο κατής!
Πιο κάτω λειτουργούσε η «ζωοπανήγυρις». Στο χώρο αυτό παρουσιάζονταν προς πώληση ή ανταλλαγή άλογα, μουλάρια, γάιδαροι, προβατίνες, κότες και κοκόρια και ότι άλλο ζώο ήθελες να βρεις εκτός από γουρούνια γιατί το απαγόρευαν οι Τούρκοι κατακτητές. Κι εδώ ίσχυε το ίδιο σύστημα αγοραπωλησίας : Ο κάθε ένας αξιολογούσε το άλογό του και ζητούσε γι αυτό 2 ή 3 μουλάρια ή 5 γαϊδουράκια ή τόσα (π.χ. 1.000 γρόσια). Άρχιζε το παζάρεμα, επέστρεφαν και ξαναεπέστρεφαν οι ενδιαφερόμενοι επί πολλές μέρες και στο τέλος όλοι έφευγαν ικανοποιημένοι.
Ο ήλιος έπεφτε… Ο κόσμος αραίωνε… Οι πραματευτάδες σκέπαζαν την πραμάτεια τους και κατάκοποι κατάφευγαν στα γύρω χάνια.
Εκεί τους περίμενε η θαλπωρή του τζακιού, ζεστό φαγητό και η διασκέδαση. Εκεί το έδιναν να καταλάβει!!! Κλαρίνα, άφθονο κρασί, «καλά» κορίτσια…
Και η ιστορία επαναλαμβάνονταν μέχρι την πρώτη Τρίτη του Οκτωβρίου.

Ο ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ο Νιάημερος κάπως έτσι λειτουργούσε με λίγες διαφορές.
Προστέθηκε το σώου:
Τσαντίρι με την «Ακέφαλο Κεφαλή», τον «Γύρο του θανάτου», «Δεν είναι βόας δεν είναι κροταλίας» και χίλια δύο άλλα σκαρφίσματα. Δίπλα τους τα σκοπευτήρια, οι πάπιες, οι κρίκοι κλπ. με αντάλλαγμα στο νικητή ένα μπουκάλι κρασί ή το πολύ DEMESTICA.
Προστέθηκε η διασκέδαση για τα παιδιά: ο «Κουκουρίνος», με τα περιστρεφόμενα αλογάκια του και κατόπιν αμαξάκια του, οι κούνιες, το κανονάκι…

Και σε έναν τόπο που έσφυζε κυρίως από μικρά παιδιά ήταν αδύνατον να μη τον μυριστούν οι κάθε λογής πραματευτάδες που έστηναν μπάγκους με κάθε λογής ευτελή παιχνίδια για τα παιδιά!

Ήταν αδιανόητο για κάποιο γονέα, παππού, νονό κλπ. να μην αγοράσει κάτι τις για το παιδί… Μέχρι και βατραχάκια, ροκάνες και σφυρίχτρες αγόραζαν γι αυτά!…
Κατασκονισμένοι, κατάκοποι, ζαλισμένοι έπαιρναν το δρόμο της επιστροφής στο σπίτι. Εκεί τους περίμενε ο «Νιαϊμεριώτκους Χαλβάς» που είχε κάνει η γιαγιά.
Όσοι δεν είχαν τέτοια τύχη αγόραζαν από τον Δαβάνη, το Βυζάντιο, τον Λάκκα, τον Χατζημανώλη, τον Κρίνο και όλα τα άλλα ζαχαροπλαστεία της κεντρικής πλατείας που εκείνη τη μέρα μόνο χαλβά πωλούσαν!

Ο ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Όλα όσα περιγράψαμε περιληπτικά ανήκουν σε μία άλλη εποχή… Η κατάσταση εδώ και αρκετά έχει αλλάξει. Ο χώρος του «νιάημερου» βρίσκεται στα βόρεια της Κοζάνης.
Στον κυρίως χώρο: Δυτικά λειτουργεί Λούνα Παρκ και στα Ανατολικά του είναι στημένες πάμπολλες αυτοσχέδιες ψησταριές. Παραδίπλα θα μπορέσετε να αγοράσετε «μαλλί της γριάς» ή «Χαλβά Φαρσάλων» από τα Τρίκαλα… Πιο δίπλα θα βρείτε  από παιχνίδια και κομποσχίνια μέχρι Αφρικάνικα ειδώλια και γκλίτσες! Ότι φανταστεί ο νους σας από κάθε είδους πραματευτάδες.
 Τελικά ο «ΝΙΑΗΜΕΡΟΣ» που είναι ουσιαστικά «Τετραήμερος» εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο ζωντανά δρώμενα της Κοζάνης μετά, βεβαίως, το δωδεκαήμερο της Αποκριάς, που οι κάτοικοι της Κοζάνης και της περιοχής της τον περιμένουν ανυπόμονα κάθε χρόνο.


                         


http://kozanionline.blogspot.gr/2017/10/blog-post.html