ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ - ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΕΝΟΤΗΤΑ 1η)

Eίδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους

• ◗ Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο.
• ◗ Mια πρόταση, η οποία έχει ολοκληρωμένο νόημα, μας δίνει απάντηση στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι» και από την οποία δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα (έχει δηλαδή τους βασικούς όρους) , λέγεται απλή πρόταση, π.χ.Η Άννα είδε τον Γιώργο.
•  
•  ΠΡΟΣΟΧΗ ! Δεν ξεχνώ ποιοι είναι οι βασικοί όροι μιας πρότασης : το Υποκείμενο και το Κατηγόρημα, δηλαδή : μια απλή πρόταση μπορεί να αποτελείται από : 
• 
  α) Υποκείμενο, Ρήμα : Ο Γιάννης κάθεται.
  β) Υποκείμενο, Ρήμα, Αντικείμενο ή Αντικείμενα : Ο Γιάννης λύνει την άσκηση / Ο Γιάννης δίνει στη Μαρία το βιβλίο.
  γ) Υποκείμενο, Ρήμα (συνδετικό) , Κατηγορούμενο : Ο Γιάννης είναι μαθητής.
  δ) Υποκείμενο , Ρήμα, Ποιητικό αίτιο : Ο Γιάννης λερώθηκε από τη μπογιά.
•  
•   ◗ Oι συνθήκες της επικοινωνίας μάς αναγκάζουν ή μας επιτρέπουν να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε στοιχεία/λέξεις από τις προτάσεις μας. Έτσι:
•  
• • H πρόταση από την οποία λείπουν στοιχεία / λέξεις λέγεται ελλειπτική, π.χ. Σήμερα Μαθηματικά, αύριο Χημεία και τέρμα 
• • H πρόταση που εκτός από τα βασικά έχει κι επιπλέον στοιχεία λέγεται επαυξημένη, π.χ.
  Ο Πέτρος βοήθησε πολύ με το χιούμορ του 

Eίδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης

• ◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να δώσουμε μια πληροφορία λέγονται αποφαντικές,π.χ. Το μάθημα αρχίζει στις 8:00. Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε τελεία.
• ◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε μια πληροφορία λέγονται ερωτηματικές, π.χ. Τι ώρα αρχίζει το μάθημα; Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε ερωτηματικό.
• ◗ Oι προτάσεις που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή να τον παρακαλέσουμε για κάτι λέγονται προστακτικές, π.χ. Μπείτε στην τάξη. Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε τελεία ή θαυμαστικό.
• ◗ Oι προτάσεις που εκφράζουν ένα έντονο συναίσθημα λέγονται επιφωνηματικές, π.χ. Τι ωραία μέρα!
  Σε αυτές τις προτάσεις, όταν γράφουμε, βάζουμε θαυμαστικό.

   

        ◗ Oι προτάσεις που δεν έχουν άρνηση λέγονται καταφατικές.

        ◗ Oι προτάσεις που περιέχουν άρνηση [δε(ν), μη(ν)] λέγονται αρνητικές.
 

Κείμενο : Ευγενία Φακίνου, Η ζωή στη Σύμη (απόσπασμα)

O πατέρας και η μάνα μου κοιμούνται ψηλά ψηλά, σ’ ένα κρεβάτι που ανεβαίνεις με δεκαπέντε σκαλιά. Στην άλλη άκρη του δωμάτιου είναι η τσιμιά, το τζάκι δηλαδή, και δίπλα η βρύση της στέρνας. Το τζάκι δεν το ανάβουμε συχνά. Άλλωστε τι κρύο κάνει στη Σύμη… ψιλοπράγματα. Έτσι και ρουφήξεις ένα φασκόμηλο… ζεστάθηκες στο πι και φι!… Μόνο τα Χριστούγεννα το ανάβουμε, έτσι για το καλό. Για να καπνίσει, να διώξει το κακό απ’ το σπίτι, να τρομάξει τους καλικαντζάρους. Τον άλλο καιρό έχουμε ακουμπισμένο εκεί το πετρογκάζ και μαγειρεύουμε. Δίπλα είναι το παράθυρο. Σ’ εμάς, στη Σύμη, τα παράθυρα είναι αλλιώτικα. Το είδα αυτό μόλις μπήκα και μου ’κανε εντύπωση. Εδώ τα παράθυρα είναι, πώς να το πω, αδύνατα. Σ’ εμάς έχουνε ένα πολύ φαρδύ πρεβάζι απ’ τη μέσα μεριά. Εκεί ακουμπάμε διάφορα πράγματα. Μάλιστα, το ένα παράθυρο της κουζίνας έχει το πρεβάζι του φτιαγμένο νεροχύτη. Γέρνει, δηλαδή, λίγο προς τα έξω κι έχει μια τρύπα φαρδιά που διώχνει τα σαπουνόνερα έξω.

Κάτω απ’ το παράθυρο φυτεύουμε μελιτζανιές, δυόσμο, βασιλικά, κατιφέδες. Το σαπουνόνερο είναι σπουδαίο για τα λουλούδια και τα λαχανικά. Λίπασμα, που λέει κι ο πατέρας. Και τα κάνει θρεφτάρια, να, μέχρι εκεί πάνω. Κι ούτε που πάει χαμένο, όπως εδώ. Εδώ, καλέ, πού το πετάνε τόσο νερό;… Δεν το λυπούνται;… Αλλά τι λέω, η χαζή, τι να λυπηθούνε!… Εδώ ανοίγουν τη βρύση, και φρρρρτ! τρέχει το νερό… Δεν έχουν στέρνα, να φοβούνται μην πατώσει και μείνουν χωρίς νερό. Πάντως το στερνίσιο το νερό είναι το καλύτερο. Είναι θεοβρεχάμενο, που λένε οι παλαιοί. Είναι ωραίο, γλυκό νερό. Κάνει ωραία σαπουνάδα. Και στο λούσιμο είναι σπουδαίο. Τούτο της Αθήνας… κάπως μυρίζει… αλλιώτικο στο στόμα… σα φάρμακο…

Βέβαια, το νερό της στέρνας πρέπει να το προσέχεις. Θέλει καλό κουμάντο για να περάσεις το καλοκαίρι σου και να σου μείνει και λίγο να πλύνεις τις κουβέρτες και τις κουρελούδες…

ΑΣΚΗΣΕΙΣ :

1. Να βρείτε στο κείμενο μία πρόταση αποφαντική, μία ερωτηματική και μία επιφωνηματική. 

2. «Μπορεί και να μην τα καταφέρει στις εξετάσεις !»: μετατρέψτε την επιφωνηματική πρόταση σε αποφαντική και ερωτηματική που να έχουν την ίδια σημασία.
 
3. Από τις παρακάτω προτάσεις του κειμένου ποιες είναι καταφατικές και ποιες αρνητικές: 
 
α. Το τζάκι δεν το ανάβουμε συχνά.
β. Δίπλα είναι το παράθυρο.
γ. Κάτω απ’ το παράθυρο φυτεύουμε μελιτζανιές, δυόσμο, βασιλικά, κατιφέδες.
δ. Δεν το λυπούνται;

4. Να μετατρέψετε τις ακόλουθες απλές προτάσεις σε ελλειπτικές και σε επαυξημένες : 
 
α) Η Σύμη είναι νησί.
β) Εγώ ποτίζω τα λουλούδια.

5. Να μετατρέψετε τις ακόλουθες επαυξημένες προτάσεις σε απλές :

α) Μάλιστα, το ένα παράθυρο της κουζίνας έχει το πρεβάζι του φτιαγμένο νεροχύτη.
β) Πάντως το στερνίσιο το νερό είναι το καλύτερο.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΝΑΝΝΟΥ  ΚΑΤΕΡΙΝΑ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ (http://istografia.blogspot.gr)