Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΣΥΜΗ from
Alexandra Gerakini
Α. Δομή του έργου
Το απόσπασμα χωρίζεται σε τρεις ενότητες:
1η ενότητα: «Στη Σύμη τ’ απόγευμα… ν’ ανοίξουν χυλοπίτες»: Οι ασχολίες των γυναικών στη Σύμη.
2η ενότητα: «Εμείς τα παιδιά… Τα σαπουνόνερα έξω»:
Τα παιχνίδια των παιδιών στη Σύμη και η λειτουργικότητα των χώρων ενός
συμιακού σπιτιού.
3η ενότητα: «Κάτω απ’ το παράθυρο… και τις κουρελούδες»: Η λειψυδρία και πώς αυτή αντιμετωπίζεται από τους κατοίκους της Σύμης.
Β. Ανάλυση περιεχομένου
i) Περιεχόμενο
Θεματικό κέντρο του αποσπάσματος είναι η μορφή ζωής στην επαρχία της
Ελλάδας και ειδικά σε ένα ακριτικό νησί, όπως είναι η Σύμη, που σήμερα
έχει πλέον εξαφανιστεί ή επιβιώσει σε πολύ λίγες μόνο και σχετικά
απομονωμένες περιοχές της χώρας. Η ζωή αυτή περιλαμβάνει: ομαδικές
ασχολίες, απλοϊκά παιχνίδια για τα παιδιά, αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη
στις οικογενειακές ανάγκες, αλλά και προβλήματα (λειψυδρία) εξαιτίας
διαφόρων ελλείψεων. Θίγεται το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου σε μια
παραδοσιακή κοινωνία, όπου υπάρχει ομαδική ζωή και συνεργατικές
ανθρώπινες σχέσεις.
- ii) Χαρακτηρισμός πρωταγωνιστών/ηρώων
Αστραδενή: Ηρωίδα του μυθιστορήματος και του αποσπάσματος είναι
η μικρή Αστραδενή από τη Σύμη των Δωδεκανήσων, μαθήτρια της Ε’
Δημοτικού, που έρχεται με τους γονείς της στην Αθήνα, για να βρει
καλύτερη δουλειά ο πατέρας της. Η Αστραδενή έκπληκτη βιώνει όλες τις
καινούργιες εμπειρίες της ζωής στην πρωτεύουσα, η οποία όμως δε δείχνει
να την ενθουσιάζει. Νοσταλγεί και αναπολεί το παρελθόν και τη ζωή στο
νησί, όπου τα πράγματα ήταν πιο απλοϊκά και ανθρώπινα. Οι ρυθμοί της
ζωής ήταν χαλαροί και οι ανθρώπινες σχέσεις πιο στενές. Νιώθει
αποκομμένη από το κοινωνικό περιβάλλον της Αθήνας, εγκλωβισμένη μέσα σε
τέσσερις τοίχους και μόνη. Ακόμη και οι δυσκολίες που υπήρχαν στη Σύμη
(λειψυδρία)δεν ήταν αρκετές για να την κάνουν να προτιμά την αστική ζωή.
iii) Σχήματα λόγου
Εκτός από το ασύνδετο σχήμα και τις εικόνες που περιέχει το απόσπασμα, δε συναντάμε άλλα στοιχεία που προσθέτουν γλαφυρότητα.
Εικόνες: Η εικόνα των γυναικών που ασχολούνται
συντροφιά με τις οικιακές εργασίες, η εικόνα της συμιακής κουζίνας, η
εικόνα του υπόλοιπου σπιτιού, η εικόνα των παιδιών που παίζουν, η εικόνα
του κήπου του σπιτιού της Αστραδενής.
Γ. Απαντήσεις σε κάποιες ερωτήσεις του βιβλίου
- Ποιες από τις συνήθειες των κατοίκων της Σύμης και τις
αντιλήψεις τους, που περιγράφονται στο κείμενο, διασώζονται ακόμη στον
τόπο σας;
Καμία από τις συνήθειες που περιγράφει η Αστραδενή δεν υπάρχουν στα
μεγάλα αστικά κέντρα τη σύγχρονη εποχή. Μια τέτοια μορφή ζωής είτε έχει
εκλείψει, είτε συναντάται σπάνια και σε σχετικά απομονωμένες περιοχές.
Για παράδειγμα, η σύγχρονη γυναίκα δεν ασχολείται πλέον τόσο πολύ με τις
οικιακές εργασίες με τις οποίες ασχολείται η γυναίκα της Σύμης (όπως το
πλέξιμο, το κέντημα, το να πλάθουν κουλουράκια ή να ανοίγουν
χυλοπίτες). Η σύγχρονη γυναίκα συνήθως εργάζεται εκτός σπιτιού και οι
οικιακές ηλεκτρικές συσκευές ή οι οικιακές βοηθοί έχουν αναλάβει πλέον
τη φροντίδα του σπιτιού. Τα παιδιά δεν παίζουν πλέον στις αυλές, έστω
και αν ο καιρός είναι καλός. Προτιμούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και όχι
τα αυτοσχέδια, όπως τα παιδιά της Σύμης. Τα σπίτια έχουν πλέον πολλά
δωμάτια και καθένα προορίζεται για διαφορετική και για μία μόνο χρήση.
Κάθε μέλος της οικογένειας έχει και το δικό του χώρο στον οποίο
απομονώνεται, όταν καταλήγει στο σπίτι. Οι ταχείς ρυθμοί της σύγχρονης
καθημερινότητας θέλουν τον άνθρωπο να βρίσκεται πολλές ώρες εκτός
σπιτιού και με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο. Τέλος, η βιομηχανική επικράτηση
οδήγησε στην παραγωγή πολλών και ποικίλων προϊόντων και άρα στην
υπερκατανάλωση, φαινόμενο άγνωστο για την κοινωνία της Σύμης. Οι
άνθρωποι εξαιτίας των ελλείψεων, αναγκάζονται να εφευρίσκουν τρόπους να
σπαταλούν όσο το δυνατόν λιγότερο. Στο σύγχρονο άνθρωπο δε λείπει
τίποτα· γιατί όμως εμφανίζεται με επιβαρυμένο τον ψυχισμό του και
περισσότερο δυστυχής;
- Τι είδους παιχνίδια έπαιζαν τα παιδιά στη Σύμη;
Τα παιχνίδια των παιδιών της Σύμης είναι απλοϊκά, ομαδικά και συνήθως
αυτοσχέδια. Συνηθέστερος χώρος παιχνιδιού είναι η αυλή, όταν έχει καλό
καιρό, όπου τα παιδιά παίζουν κουτσό, αγάλματα ή τις κυρίες. Όταν δεν το
επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες, τα παιδιά μαζεύονται σε ένα σπίτι,
συνήθως στο χώρο της κουζίνας, όπου είναι μαζεμένες και οι γυναίκες, που
συνεργάζονται στις οικιακές εργασίες, και καταπιάνονται με παιχνίδια
όπως μαμά και παιδιά ή σχολείο. Τα παιχνίδια αυτά είναι σχεδόν άγνωστα
στα σύγχρονα παιδιά που απομονωμένα στους τέσσερις τοίχους ενός
διαμερίσματος και μακριά από την επιτήρηση των γονιών τους που συνήθως
απουσιάζουν γιατί εργάζονται, δεν έχουν άλλα συνομήλικα παιδιά να
παίξουν και καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και αποχαυνώνονται
μπροστά στην τηλεόραση.
- Τι έχετε να παρατηρήσετε για τις σχέσεις των ανθρώπων στη μικρή νησιωτική κοινωνία;
Στην καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης κυριαρχεί η ομαδικότητα:
γυναίκες που κάνουν από κοινού τις δουλειές και αλληλοβοηθούνται,
μητέρες που έχουν ελεύθερο χρόνο να παίξουν και να ασχοληθούν με τα
παιδιά τους, παιδιά που παίζουν ομαδικά παιχνίδια και βρίσκονται κάτω
από τη συνεχή επίβλεψη ενός τουλάχιστον από τους δύο γονείς.
Αξιοσημείωτη η παρατήρηση ότι, ενώ η ζωή σε ένα ακριτικό νησί είναι
εξαιρετικά απλοϊκή και υπάρχουν δυσκολίες και ελλείψεις, ωστόσο αυτό
καθόλου δεν εμποδίζει την δημιουργική ενασχόληση των κατοίκων και την
ευτυχία τους. Αντίθετα μάλιστα, οι δυσκολίες αυτές είναι που τους
φέρνουν πιο κοντά και τους κάνουν να συνεργάζονται για να τις
αντιμετωπίσουν.
- Παρακολουθήστε την πορεία που ακολουθεί η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής.
Η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής ξεκινά από τα παιχνίδια με τις
φίλες της και την ομαδική συνεύρεση μαμάδων και παιδιών, και
επεκτείνεται και αγκαλιάζει σκηνές από την καθημερινότητα των κατοίκων
της Σύμης, όπου κυριαρχεί η ομαδικότητα. Οι αναμνήσεις την οδηγούν
συνειρμικά και σε μια περιγραφή του εσωτερικού ενός συμιακού σπιτιού,
και ιδίως του δωματίου της κουζίνας, όπου κυριαρχεί η λειτουργική
αξιοποίηση του χώρου και λαμβάνουν χώρα οι περισσότερες ενασχολήσεις
παιδιών και ενηλίκων: ύπνος, εργασία, παιχνίδι κ.λπ. Τελευταίο σημείο
της αναπόλησης αποτελούν οι στέρνες, που αναγκάζονται να διατηρούν οι
νησιώτες προκειμένου να συγκεντρώνουν το νερό της βροχής, για να
αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας, το οποίο είναι συνηθισμένο
για τους κατοίκους των νησιών και άγνωστο στους κατοίκους της
πρωτεύουσας. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πορεία των
αναμνήσεών της ξεκινά από τα θετικά στοιχεία της διαβίωσης στο νησί και
αφήνει το αρνητικό στοιχείο για το τέλος.
Τεχνική — τεχνοτροπία
i) Γλώσσα
Η γλώσσα της Αστραδενής είναι απλή δημοτική, με ορισμένους
ιδιωματισμούς της δωδεκανησιακής διαλέκτου (νταντέλα, αποκρέβατο,
κουτσουλές, τσιμιά).
- ii) Ύφος
Το ύφος του κειμένου είναι απλό, ανεπιτήδευτο και βιωματικό καθότι
περιέχει τις εμπειρίες και τα βιώματα της ηρωίδας που αφηγείται την
ιστορία. Οι σύντομες περίοδοι του κειμένου και τα ασύνδετα σχήματα
κάνουν πιο γοργή την αφήγηση.
iii) Αφήγηση
Ως προς την αφήγηση, έχουμε μίμηση, δηλαδή άμεση αφήγηση, όπου ένα από τα πρόσωπα του έργου διηγείται την ιστορία σε α’ πρόσωπο.
https://lambrinim.wordpress.com/2015/12/18/%CE%B5%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%86%CE%B1%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%B7-%CE%B6%CF%89%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%8D%CE%BC%CE%B7/
