ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ :Α ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 3Η ΣΚΗΝΗ

Mενέλαος, ο βασιλιάς της Σπάρτης

          ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Η Γερόντισσα αποσύρεται στο εσωτερικό των ανακτόρων. Ο Μενέλαος μένει μόνος στη σκηνή. Γεμάτος έκπληξη μονολογεί. Μετά τις πληροφορίες της Γερόντισσας οι απορίες και τα ερωτηματικά τον κατακλύζουν.

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

• ΣΤΙΧΟΙ:542-558: Οι απορίες και τα ερωτηματικά του Μενέλαου.

Νιώθει έκπληξη, καθώς, εκτός από την Ελένη που έφερε από την Τροία και έκρυψε στη σπηλιά, ανακαλύπτει ότι στο παλάτι κατοικεί και μια «άλλη» Ελένη. Όπως και η δική του, είναι κόρη του Δία, γεννήθηκε στη Σπάρτη και συνδέεται με την Τροία. Τα ίδια στοιχεία προσωπικής ταυτότητας συμπίπτουν σε δύο πρόσωπα. Ο κόσμος της λογικής κλονίζεται. Ο Μενέλαος άλλη Ελένη είχε στο νου του και άλλη παρουσιάζεται στην Αίγυπτο. Αμήχανος διερωτάται με αφέλεια αν υπάρχουν δύο θεοί με το όνομα ‘Δίας’ , δύο πόλεις με το όνομα ‘Σπάρτη’ ή δύο πόλεις με το όνομα Τροία. Η βεβαιότητα του ήρωα έχει εξαφανιστεί. Ο ίδιος νιώθει πια άβουλο όργανο της Μοίρας.

• ΣΤΙΧΟΙ:559-575: Η απόφαση να παραμείνει στην Αίγυπτο.

Την απορία και την έκπληξη του Μενέλαου διαδέχεται η απόφασή του να παραμείνει και να μην τραπεί σε φυγή παρά τις απειλές και τις προειδοποιήσεις της Γερόντισσας. Σκέφτεται δύο τρόπους αντίδρασης: Αν ο βασιλιάς είναι σκληρός να τρέξει και να κρυφτεί στο συντριμμένο καράβι. Αν είναι φιλεύσπλαχνος, να ζητήσει τη βοήθειά του. Οι θεατές δεν έχουν μπροστά τους το δοξασμένο ήρωα της Τροίας, αλλά ένα ταλαιπωρημένο άνθρωπο, που εναγώναι επιζητεί τη σωτηρία του.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δεν είναι πια ο ομηρικός ήρωας. Τα ηρωικά στοιχεία του χαρακτήρα του έχουν ανατραπεί. Είναι ο ρακένδυτος ναυαγός και όχι ο λαμπρός βασιλιάς της Σπάρτης. Το θέαμα του έτοιμου Μενέλαου να κρυφτεί ή να εκλιπαρήσει το βασιλιά της Αιγύπτου, συντελεί στη γελοιοποίηση του ήρωα, ο οποίος είναι βυθισμένος στην απορία και στη σύγχυση. Η δειλία που επιδεικνύει δεν αρμόζει στο ήθος του πολεμιστή. Ο Μενέλαος είναι πια κωμικό και όχι ηρωικό πρόσωπο.

                              

ΤΡΑΓΙΚΟ – ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Το θέαμα του αξιολύπητου βασιλιά έχει τραγικές διαστάσεις. Η μετάπτωση από την ευτυχία στη δυστυχία συνιστά τραγικό στοιχείο. Η τραγικότητα αυτή εντείνεται και από τη σύγχυση του ήρωα, ο οποίος αμφιταλαντεύεται και διχάζεται. Η απώλεια της προσωπικότητας, το ’παιχνίδι’ ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια δεν είναι απαλλαγμένο από τραγικότητα.

Το γεγονός ότι ο Μενέλαος βρίσκεται μόνος του πάνω στη σκηνή παρουσιάζει έντονη εσωτερική δραματικότητα. Ο ήρωας ταλανίζεται από απορίες και ερωτηματικά, στο τέλος όμως καταλήγει σε μια απόφαση, κινητοποιώντας παράλληλα και το ενδιαφέρον των θεατών που αγωνιούν κι αυτοί για την τύχη του.

 Η δραματικότητα επιτείνεται και από την εμφάνιση του ήρωα, καθώς και από τα φωνητικά και κινησιακά μέσα της υποκριτικής.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

Ο θεατρικός λόγος του Μενέλαου είναι αποκαλυπτικός του ήθους και της ψυχολογίας του. Στο πρώτο μέρος του μονολόγου κυριαρχούν οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις του ίδιου του ήρωα. Οι απαντήσεις είναι σύντομες, εκτός από την πρώτη που είναι μακροσκελής. Η τελική του απόφαση αποδίδεται με λόγο στέρεο, χωρίς ιδιαίτερα στολίδια. Κυριαρχούν τα ρήματα που είναι παραστατικά και υπάρχουν μόνο τέσσερα χαρακτηριστικά επίθετα.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Η θεατρική οικονομία επιβάλλει τη μεμονωμένη παρουσία των δύο βασικών ηρώων και τη διαμόρφωση της ανάλογης ψυχολογίας. Η απόφαση του Μενέλαου να παραμείνει στην Αίγυπτο, άρα και πάνω στη σκηνή, οργανώνει κατά κάποιο τρόπο τη συνάντηση με την Ελένη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ο Μενέλαος λέει πως ακούει «καινούριες πιο μεγάλες συμφορές» (στ. 542-543). Ποιες είναι αυτές;

2.Ποια στοιχεία από αυτά που έδωσε η Γερόντισσα στον Μενέλαο σχετικά με την Ελένη προκαλούν σύγχυση και με ποια επιχειρήματα αυτός καθησυχάζει τον εαυτό του;

3. Οι σκέψεις του Μενέλαου είναι απλοϊκές. Να δικαιολογήσετε τη διαπίστωση αυτή με στοιχεία του κειμένου.

4. Να σχολιάσετε τη φράση:  « η πιο μεγάλη δύναμη ‘ ναι η ανάγκη» (στ. 575).